لیکوال: ریاض حسین
د هند اوبو مرسته د پاکستان اندېښنې زیاتې کړې
د افغانستان سره د اوبو د مدیریت او بندونو د جوړولو په برخه کې د هند د مرستې نوې ژمنه په پاکستان کې سختې اندېښنې راپارولې دي. د پاکستاني کارپوهانو په وینا، د نوي ډیلي ښکیلتیا به د سیمې د اوبو شخړې نوره هم ژورې کړي او د اسلاماباد او کابل اړیکې به لا پسې ترینګلې کړي.
د هند د اوبو سرچینو وزارت په دې وروستیو کې اعلان وکړ چې هېواد یې د افغانستان سره د “دوامدار اوبو مدیریت” او د برېښنا تولید پروژو په برخه کې د همکارۍ لپاره چمتو دی. دا اعلان وروسته له هغې وشو چې د افغانستان د بهرنیو چارو وزیر امیر خان متقي نوي ډیلي ته سفر وکړ او دواړو هېوادونو د زیربناوو او سرچینو د پراختیا په اړه ګډه اعلامیه خپره کړه.
د هند د بهرنیو چارو وزارت ویاند رندیر جیسوال وویل، هند “د افغانستان د خپلواکۍ، ځمکنۍ بشپړتیا او خپلواکې” ته ژمن دی. خو دا اعلان په پاکستان کې د اندېښنې سبب شوی، په ځانګړي ډول په داسې حال کې چې د دواړو ګاونډیو ترمنځ د سرحدي ترینګلتیا، تورونو او متقابلو نیوکو فضا لا پسې زیاته شوې ده.
نازک وضعیت
پاکستان او افغانستان ګڼ شمېر ګډو سرحدي سیندونو ته لاسرسی لري لکه د کونړ او کابل سیندونه چې د خیبر پښتونخوا د کرنیزو سیمو د اوبو اساسي سرچینې دي او وروسته د اندس سیند سیسټم سره یوځای کېږي.
سره له دې چې دواړه هېوادونه له دغو اوبو ګډه ګټه اخلي، خو د دوی ترمنځ د اوبو د وېش هیڅ رسمي تړون نشته؛ برعکس د هند او پاکستان د اندس د اوبو تړون په څېر. له همدې امله دا موضوع خورا حساسې شوې ده.
دغه پرمختګ په داسې وخت کې راځي چې پاکستان پر کابل تور لګوي چې د بندیز لګول شوي تحریک طالبان پاکستان (TTP) جنګیالي پټوي، او د افغان طالبانو حکومت بیا پر اسلاماباد د هوايي حریم د سرغړونې تورونه لګوي. په دې بېباورۍ کې اوبه اوس د یوه نوي شخړیز پړاو په توګه راڅرګندې شوې دي.
«هند غواړي اوبه د سیاسي فشار وسیله وګرځوي»
د خیبر پښتونخوا د اوبو د څانګې پخواني سرپرست انجنیر عبدالولي یوسفزی خبرداری ورکړی چې د افغانستان د اوبو پروژو کې د هند زیاتېدونکی رول به د پاکستان د اوبو امنیت ته جدي ګواښ وي.
هغه د خبر کده سره په مرکه کې وویل:
“دا نوې پروژه نه ده. هند له اوږدې مودې راهیسې د لعلپور په سیمه کې د اوبو د زېرمې د جوړولو پلان درلود، د حامد کرزي د حکومت له وخت راهیسې. هند غواړي د اوبو موضوع د سیاسي فشار د وسیلې په توګه وکاروي هماغسې لکه څنګه چې یې د پاکستان پر وړاندې د فشار لپاره کارولې.”
هغه زیاته کړه چې افغانستان دا مهال یوازې څو کوچنۍ زېرمې لري چې د کرنې لپاره کارېږي، خو د لویو بندونو د جوړولو تخنیکي او مالي وړتیا نه لري.
“که هند ملاتړ وکړي، نو دا پروژې د پاکستان د فشار لپاره کارېدلی شي،” هغه وویل. “که افغانستان د اوبو جریان محدود کړي، دا به د پاکستان کرنه له سختو ستونزو سره مخ کړي، ځکه د ورسک بند او د چترال له لارې تېرېدونکي چینلونه پر همدې اوبو تکیه لري.”
«دا د سیاست موضوع ده، نه د اوبو»
د ایکسپریس ټریبیون لیکوال شهابالله یوسفزی باور لري چې دا موضوع دواړو خواوو له اندازې زیاته سیاسي کړې ده.
“له افغانستان نه تر پاکستان پورې شاوخوا نهه یا لس اوبهبهېدونکي چینلونه شته، خو یوازې د کونړ سیند سیاسي شوی دی،” هغه وویل.
“دا تر ډېره سیاسي ستونزه ده، نه تخنیکي. پاکستان پر افغانستان د هوايي بریدونو، د کډوالو د فشار او سوداګرۍ له لارې فشار راوړي، خو افغانستان بیا د اوبو پروژې د متقابل فشار د وسیلې په توګه کاروي.”
هغه زیاته کړه چې د افغانستان وروستۍ هڅې، لکه د خوست بند، د تخنیکي نیمګړتیاوو له امله پاتې راغلې دي.
“تخنیکي لحاظه دا ناشونې ده چې افغانستان د دې سیندونو مخه په بشپړ ډول وتړي،” هغه وویل. “خو که د اوبو د وېش رسمي تړون رامنځته نه شي، هره کوچنۍ ناسم فهمي کولی شي لویه سیمهییزه شخړه راولاړه کړي.”
«د کونړ بند به نوی شخړیز ټکی شي»
په پېښور کې مېشت خبریال تیمور خان خبرداری ورکړی چې د افغانستان له لوري د کونړ پر سیند د بند جوړول به د پاکستان د کرنیزو اوبو په نظام مستقیم اغېز ولري.
“د کونړ سیند په اصل کې د پاکستان د چترال له سیمې راولاړېږي او د ارندو له لارې افغانستان ته داخلېږي،” خان وویل. “د خیبر پښتونخوا شاوخوا ۳۲ زره هکتاره کرنیزه ځمکه د ورسک بند له چینلونو اوبه ترلاسه کوي، چې دا سیند پرې تکیه لري او وروسته د اندس سیند سره یوځای کېږي.”
هغه وویل، که افغانستان د اوبو جریان بند کړي، دا به د نړیوالو قوانینو خلاف وي.
“که افغانستان بند جوړوي، باید د نړیوالو د اوبو د قوانینو له مخې د پاکستان لپاره مناسب لاندېبهېدونکی جریان وساتي،” هغه زیاته کړه.
خان دا هم وویل چې پاکستان تخنیکي بدیلونه لري، لکه د چترال سیند د پجکورا سیند پر لور اړول، خو ټینګار یې وکړ چې یوازینی عملي حل ډیپلوماسي ده.
“دا مسئله باید د خبرو اترو او سیمهییزې همکارۍ له لارې حل شي، نه د تقابل او یا د هند د سیاسي دسیسې له لارې.”
د اوبو د ډیپلوماسۍ نوی چلنج
کارپوهان وایي، د افغانستان په زیربناوو کې د هند ښکیلتیا د هغه سترې تګلارې برخه ده چې غواړي په سیمه کې خپل نفوذ پراخ کړي او د پاکستان دریځ کمزوری کړي. د افغانستان لپاره دا شراکت د تخنیکي تجربې، د برېښنا د تولید او د کرنیزو سیسټمونو د پیاوړتیا یوه مهمه موقع ده.
خو څېړونکي خبرداری ورکوي چې که د اوبو د وېش رسمي چوکاټ جوړ نه شي، نو د امنیتي ترینګلتیا، سیاسي بېباورۍ او بهرني نفوذ ګډ اغېز کولی شي ګډ سیندونه د سیمهییز رقابت نوي ډګر ته بدل کړي.
“اوبه د جنوبي آسیا راتلونکی جیوپولیټیک درز ګرځېدلی دی،” یو شنونکی وایي. “که دا موضوع په سمه توګه مدیریت نه شي، نه یوازې د افغانستان او پاکستان اړیکې به ترینګلې کړي، بلکې د سیمې هغه نازک توازن به هم ګډوډ کړي چې هند یې د جوړولو هڅه کوي.”
