په افغانستان او سیمه کې د داعش ـ خراسان (ISKP) شتون هغه موضوع ده چې د تیرو څو کلونو راهیسې نه یوازې افغانان بلکې ګاونډیان او نړیواله ټولنه یې هم په ژوره اندېښنه کې اچولي دي. دغه ډله د خپلو تاوتریخوالو او له انساني کرامت سره دښمنانه چلند له امله د هر افغان د ورځني ژوند یوه توره سیوری ګرځېدلې ده.

داعش په ۲۰۱۵ کال کې د افغانستان خاورې ته را ننوت. د دوی تمرکز د ننګرهار او کونړ ولایتونو په غرنیو سیمو کې و، خو ژر یې تبلیغاتي او پوځي ماشینونه کابل او نورو ښارونو ته هم وغځېدل. د طالبانو او داعش اړیکه له پیل څخه د دښمنۍ پر بنسټ ولاړه وه. طالبان ځان د “امارت اسلامي” مشروع واکمن ګڼي او داعش د دوی مشروعیت نه مني. د همدې له امله د دواړو ډلو تر منځ د وینې بهیدو جګړې وشوې چې په سلګونو کسان پکې ووژل شول یا بې کوره شول. طالبانو په خپله تبلیغاتي جګړه کې تل هڅه کړې چې ځان د داعش د له منځه وړونکي په توګه وښيي، تر څو نړیوالې ټولنې ته دا پیغام ورکړي چې د افغانستان خاوره د ترهګرو ډلو لپاره د پناه ځای نه ده. خو د ملګرو ملتونو او نورو څارونکو ادارو راپورونه بیا وایي چې داعش لا هم د څو زرو جنګیالیو لرونکی ځواک دی او د طالبانو پر وړاندې یې بریدونه دوام لري.

په تېرو دوو کلونو کې داعش په کابل، بدخشان، کندهار او حتی په مذهبي ځایونو کې خونړي بریدونه کړي دي. د دغو بریدونو هدف یوازې طالبان نه بلکې عام ولس هم و. په کابل کې په یوه شیعه جومات کې د داعش د ځانمرګي برید له امله شاوخوا ۳۰ تنه وژل شول او تر ۵۰ زیات ټپیان شول. په بدخشان کې د مرستیال والي د جنازې پر مهال د داعش برید لږ تر لږه ۱۹ کسان ووژل. د کندهار په یوه شیعه جومات کې هم د داعش برید له امله نږدې ۴۰ کسان وژل شول. دا ډول پېښې نه یوازې د خلکو پر ژوند خونړی اغېز لري بلکې د طالبانو د واکمنۍ پر امنیتي ادعاوو هم پوښتنې راپورته کوي. طالبان دا بریدونه د “ضعیف او مایوسه ډله” کار ګڼي او وايي چې دوی یې عاملین نیولي او سخت ځپلي دي، خو د خلکو لپاره دغه خبرې تر ډېره سیاسي او تبلیغاتي ښکاري.

د ملګرو ملتونو د امنیت شورا ته د وړاندې شویو راپورونو پر بنسټ، داعش د افغانستان، سیمې او حتی اروپا لپاره هم یو جدي ګواښ ګڼل کېږي. د ملګرو ملتونو د ضد ترهګرۍ مشر په خپله وینا کې وویل چې داعش د مرکزي آسیا او اروپا په لور د بریدونو پلانونه جوړوي. دا خبره یوازې د افغانستان ستونزه نه ده، بلکې د نړۍ د امنیت یو جدي بحث دی. طالبانو بیا دغه راپورونه بې بنسټه ګڼلي او ویلي یې دي چې دوی د داعش ډلې سخت ځپلي دي. دوی ادعا کوي چې د داعش مالي سرچینې یې پرې کړي، مشران یې نیولي او د هغوی د استخدام هڅې یې شنډې کړي دي. خو د طالبانو دغه خبرې ډېری وخت د هغوی د سیاسي اړتیاوو ښکارندوی وي، ځکه چې نړیوالو ته غواړي ځانونه مسؤل او باوري ښکاره کړي.
پاکستان، ایران او د مرکزي آسیا هېوادونه د داعش د حضور په اړه جدي اندېښنه لري. پاکستاني چارواکي په ملګرو ملتونو کې په ډاګه ویلي چې افغانستان د ترهګرو د فعالیت مرکز ګرځېدلی دی. ایران له بلې خوا د داعش بریدونه په خپلو مذهبي مراسمو کې تجربه کړي او د دې ډلې ضد یې عملیات کړي دي. د مرکزي آسیا هېوادونه هم وېره لري چې د دوی ځوانان د داعش د تبلیغاتو ښکار شي او په راتلونکې کې د سیمې ثبات له منځه یوسي.

تر ټولو دردوونکې برخه دا ده چې د داعش او طالبانو تر منځ جګړه او د داعش بریدونه عادي خلک ځپي. کله چې په کابل کې ځانمرګی برید کېږي، لومړی ملکي کسان وژل کېږي. کله چې په ننګرهار کې د طالبانو پر پوستو برید کېږي، د سیمې بزګر یا دوکاندار هم قرباني کېږي. د خلکو پر ژوند دغه پرلپسې ناامنۍ داسې اغېزه کړې چې د هیلې فضا له منځه وړل شوې ده. ځوانان د کار پر ځای د مهاجرت فکر کوي، ښځې د تعلیم او روغتیايي خدماتو له محرومیت سره مخ دي، او کورنۍ د وېرې او بې اعتمادۍ په حالت کې ژوند کوي.

د اوسني وضعیت پر بنسټ درې احتمالونه لیدل کېږي: که طالبان په رښتیني ډول د داعش پر ضد عملي او دوامداره عملیات وکړي، ممکن داعش یوازې په محدودو سیمو کې پاتې شي او د پراخ اغېز وړتیا له لاسه ورکړي. د زیات احتمال له مخې داعش به د ننګرهار، کونړ او کابل په څېر سیمو کې د بریدونو وړتیا وساتي. دوی به وخت نا وخت داسې بریدونه وکړي چې د خلکو په ذهن کې د وېرو فضا ژوندۍ وساتي. که بهرني ملاتړ، مالي سرچینې یا د طالبانو د حکومت دننه کمزوري حالت رامنځته شي، داعش کولی شي د سیمې او حتی نړیوالو پر ضد بریدونه زیات کړي.

د دې وضعیت د مهار لپاره څو عملي ګامونه اړین دي. د پاکستان، ایران، تاجکستان او ازبکستان استخباراتي او امنیتي همکاري اړینه ده. بې کاري او فقر هغه عوامل دي چې ځوانان د داعش تبلیغاتو ته اسانه ښکار کوي، نو اقتصادي بحران باید په جدي ډول حل شي. داعش د انلاین تبلیغاتو له لارې ډېر ځوانان ځان ته راجلبوي، د دې تبلیغاتو مخنیوی باید جدي وشي. همدارنګه د کلیو مشران، دیني عالمان او ټولنیز فعالان باید د سولې او ثبات غږ پورته کړي.

داعش د افغانستان، سیمې او نړۍ لپاره یو جدي ګواښ دی. د طالبانو هڅې که څه هم د دوی په وینا پر ځای دي، خو نړیوال شواهد ښيي چې دغه ډله لا هم ژوندۍ ده. د افغان ولس لپاره تر ټولو مهمه غوښتنه دا ده چې نه یوازې داعش بلکې د هر ډول ترهګرۍ ریښه باید وچې شي. که نړیواله ټولنه او سیمه ییز هېوادونه په ګډه کار ونه کړي، نو دا اور به یوازې په افغانستان کې نه پاتې کېږي، بلکې د ټولې سیمې ثبات به وخوري. دا مقاله د یوه افغان د لیدلوري او د انساني درد پر بنسټ لیکل شوې. د هغو ماشومانو چیغې چې په ځانمرګو بریدونو کې یتیمان کېږي، د هغو میندو سترګې چې خپل زامن له لاسه ورکوي، او د هغو ځوانانو خوبونه چې د وطن پرېښودو ته اړ کېږي، موږ ته یادونه کوي چې داعش یوازې یوه وسله واله ډله نه ده، بلکې د انسانیت پر وړاندې یوه ستره تراژیدي ده. د دې تراژیدۍ د ختمېدو لپاره ګډ عزم، صادقانه مبارزه او سیمه ییزه همکاري اړینه ده.

په پای کې دا باید هېر نه کړو چې د افغانستان راتلونکی یوازې د وسلو او جګړو په ګټلو نه تضمینېږي، بلکې د خلکو د باور په راګرځولو، د ژوند د هیلو په بېرته راژوندي کولو او د سولې په ټینګېدو پورې تړلی دی. که نن اقدام وشي، سبا به د افغان ماشومانو د موسکا ورځ وي.